13 lipca zaczęły obowiązywać nowe przepisy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu . Nowe przepisy zostały uchwalone w ramach wdrożenia w Polsce europejskiej dyrektywy AML IV[1] i są częścią szerszej reformy realizowanej w UE. Celem tych zmian jest zwiększenie efektywności systemu przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Z niniejszego artykułu dowiesz się o 7 najważniejszych zmianach w porównaniu do przepisów starej ustawy.

1. Nowy katalog instytucji obowiązanych do stosowania przepisów AML

Najważniejsza zmiana dotyczy tego, że w nowej ustawie również przedsiębiorcy działający w sektorze kryptowalut i trustów zostaną objęci obowiązkami AML. Do tych zaliczać się będą

podmioty działający w sektorze walut wirtualnych takie jak między innymi giełdy krytpowalut.

Kolejną grupą objętą przepisami AML będą podmioty świadczące usługi na rzecz spółek i trustów - czyli tzw. „shelf companies services providers”.

Obowiązki związane z przeciwdziałaniem praniu pieniędzy będą dotyczyć teraz również przedsiębiorców prowadzących działalność polegającą na udostępnianiu skrytek sejfowych.

Natomiast status podmiotów obowiązanych stracą domy aukcyjne, antykwariaty, przedsiębiorcy prowadzący sprzedaż komisową oraz w zakresie obrotu metalami lub kamieniami szlachetnymi i półszlachetnymi. Firmy te będą musiały się stosować do ustawy tylko wtedy, gdy przekroczą próg raportowania (zobacz pkt. 2).

Pełna lista podmiotów zobowiązanych do stosowania obowiązków AML obejmuje:

• banki krajowe, oddziały banków zagranicznych, oddziały instytucji kredytowych, instytucje finansowe

• spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe

• krajowe instytucje płatnicze, krajowe instytucje pieniądza elektronicznego, oddziały zagraniczne, biura usług płatniczych oraz agenci rozliczeniowi

• firmy inwestycyjne, banki powiernicze w rozumieniu ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi oraz oddziały zagranicznych firm inwestycyjnych

• krajowe i zagraniczne firmy maklerskie

• prowadzących platformy aukcyjne

• fundusze inwestycyjne, alternatywne spółki inwestycyjne, towarzystwa funduszy inwestycyjnych, zarządzający ASI, oddziały spółek zarządzających oraz oddziały zarządzających z Unii Europejskiej

• zakłady ubezpieczeń i pośrednicy ubezpieczeniowi

• przedsiębiorcy prowadzący działalność kantorową

• podmioty świadczące usługi w zakresie wymiany pomiędzy walutami wirtualnymi i środkami płatniczymi oraz wymiany pomiędzy walutami wirtualnymi

• notariusze, adwokaci, radcowie prawni, prawnicy zagraniczni - ale pod pewnymi warunkami

• doradcy podatkowi oraz biegli rewidenci

• przedsiębiorcy świadczący usługi polegające na tworzeniu spółek, pełnieniu funkcji członka zarządu lub umożliwianiu innej osobie pełnienia tej funkcji lub podobnej funkcji w spółce, zapewnianiu siedziby, adresu prowadzenia działalności lub adresu korespondencyjnego oraz innych pokrewnych usług, działających jako powiernik trustu, wykonujących prawa z akcji lub udziałów na rzecz podmiotu innego niż spółka notowana na rynku regulowanym

• biura rachunkowe

• pośrednicy w obrocie nieruchomościami

• operatorzy pocztowi

• podmioty zajmujące się prowadzeniem gier losowych, zakładów wzajemnych, gier w karty i gier na automatach

• wszystkich przedsiębiorców (czyli osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą oraz wszystkie spółki) oraz fundacje i stowarzyszenia w zakresie, w jakim przyjmują lub dokonują płatności w gotówce o wartości równej lub przekraczającej równowartość 10.000 euro, bez względu na to, czy transakcja jest przeprowadzana jako pojedyncza operacja, czy kilka operacji, które są ze sobą powiązane

• przedsiębiorców prowadzących działalność polegającą na udostępnianiu skrytek sejfowych (w tym oddziały przedsiębiorców zagranicznych prowadzące taką działalność w Polsce)

• firmy pożyczkowe

2. Niższy próg raportowania transakcji gotówkowych 10.000 EUR

Do tej pory instytucje zobowiązane musiały raportować transakcje o równowartości lub wyższe niż równowartość 15.000 EUR. Nowa ustawa obniża ten próg do 10.000 EUR. Teraz zgodnie z art. 72 ustawy wszyscy przedsiębiorcy dokujący lub przyjmujący płatności za towary w gotówce równowartości lub większe niż 10.000 EUR zobowiązani będą do raportowania takich transakcji Generalnemu Inspektorowi Informacji Finansowej (GIIF).

3. Nowe wyższe kary za naruszenie obowiązków AML

Nowa ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu przewiduje znaczące podwyższenie kar za naruszenia obowiązków AML. Kary mogą być teraz bardzo dotkliwe.

Stara ustawa przewidywała możliwość nałożenia kary do 750.000 zł. Od 13 lipca 2018 r. ten limit został podniesiony. Teraz naruszenie obowiązków przeciwdziałania praniu pieniędzy może zostać usankcjonowane karą dochodzącą do równowartości 5.000.000 EUR lub 10% obrotu wykazanego w sprawozdaniu finansowym ukaranej firmy za ostatni rok obrotowy.

Kolejna zmiana dotyczy tego, że teraz firma naruszająca obowiązki AML może również zostać zobowiązana w drodze kary administracyjnej do opublikowaniu informacji o naruszeniu konkretnych przepisów ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy.

4. Nowe zasady dotyczące identyfikacji klienta (KYC)

Tak jak do tej pory identyfikacja klienta w ramach AML polega na ustaleniu w przypadku osoby fizycznej:

• jej imienia i nazwiska

• obywatelstwa

• numeru PESEL lub podonego

• serii i numeru dokumentu stwierdzającego tożsamość osoby

• adresu zamieszkania

• nazwy (firmy), numeru identyfikacji podatkowej (NIP) oraz adresu głównego miejsca wykonywania działalności gospodarczej - w przypadku osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą.

Natomiast w odniesieniu do spółek należy ustalić:

• nazwę firmy

• formę organizacyjną

• adres siedziby lub adres prowadzenia działalności

• NIP lub (w przypadku spółek zagranicznych) nazwę państwa rejestracji, rejestru handlowego oraz numer i datę rejestracji

• danych identyfikacyjnych osoby reprezentującej spółkę.

Nowa ustawa wprowadza ponadto znany z innych obszarów regulacji finansowych (np. bankowości czy ubezpieczeniach) wymóg podejścia przy wypełnianiu wymogów AML opartego na ryzyku (tzw. risk-based approach).

Zatem już na weryfikacji klienta w ramach procesu jego identyfikacji (KYC) należy uwzględnić poziom ryzyka związanego z AML właśnie z perspektywy danego klienta. Zatem przykładowo należy tworzyć grupy profili klientów albo stworzyć matrycę ryzyka AML, która uwzględnia już etap weryfikacji klienta. Inne podejście to zdefiniowanie grup transakcji i przypisanie im konkretnego poziomu ryzyka.

Kwestie te muszą zostać również zdefiniowane w wewnętrznej procedurze AML, która powinna definiować:

• czynności lub działania podejmowane w celu ograniczenia ryzyka AML i właściwego zarządzania ryzykiem AML

• zasady oceny ryzyka AML związanego z danymi stosunkami gospodarczymi lub transakcją okazjonalną, w tym zasad weryfikacji i aktualizacji uprzednio dokonanej oceny ryzyka AML

• działania stosowane w celu zarządzania rozpoznanym ryzykiem AML związanym z danymi stosunkami gospodarczymi lub transakcją okazjonalną.

Kolejna zmiana dotyczy tego, że teraz grupy kapitałowe zobowiązane będą do przygotowania wewnętrznych procedur AML na poziomie grupy. Procedury te powinny określać zasady wymiany i ochrony informacji pomiędzy podmiotami w ramach grupy w związku z wykonywaniem obowiązków w zakresie AML.

5. Procedura anonimowego zgłaszania naruszeń AML (whistleblowing)

Nowa ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy obliguje instytucje zobowiązane do wdrożenia tzw. procedury anonimowego zgłaszania naruszeń (art. 53 ustawy).

Takiego wymogu nie zawierała wcześniejsza ustawa.

Nowy wymóg ma sprawić, że możliwe będzie anonimowe zgłaszanie przypadków naruszeń obowiązków AML. Ponadto firmy będą zobowiązane zagwarantować osobom zgłaszającym naruszenia (tzw. whisleblower) ochronę przed działaniami o charakterze represyjnym, dyskryminacją lub innymi rodzajami niesprawiedliwego traktowania w związku z dokonanym zgłoszeniem.

Dzięki procedurze możliwa ma być anonimowe zgłaszania rzeczywistych lub potencjalnych naruszeń przepisów z zakresu przeciwdziałania praniu pieniędzy przez pracowników lub inne osoby które świadczą usługi w zakresie AML na rzecz instytucji zobowiązanej.

W procedurze whistleblowing należy wskazać:

• osobę, która będzie odpowiedzialna za odbieranie zgłoszeń naruszeń

• sposób w jaki te zgłoszenia będą odbierane (np. elektronicznie, przez zewnętrzny serwis itd.)

• sposób ochrony pracownika dokonującego zgłoszenia

• sposób ochrony danych osobowych pracownika dokonującego zgłoszenia oraz osoby, której zarzuca się dokonanie naruszenia, zgodnie z RODO

• zasady zachowania poufności w przypadku ujawnienia tożsamości tych osób (np. gdy ich tożsamość jest możliwa do ustalenia)

• proces działań, które zostaną obowiązkowo podjęte po odebraniu zgłoszenia

• termin usunięcia danych osobowych zawartych w zgłoszeniach (również w związku z RODO)

6. Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych (CRBR) od 2019 r.

Nowe ustawa przewiduje stworzenie do października 2019 r. Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych (CRBR). Spółki prawa handlowego będą zobowiązane do zgłaszania informacji do CRBR o ich beneficjentach rzeczywistych w terminie 7 dni od wpisu albo aktualizacji danych w KRS.

Spółki już wpisane do KRS będą miały 6 miesięcy na przekazanie informacji o swoich beneficjentach rzeczywistych od dnia wejścia w życie przepisów dotyczących CRBR.

Rejestr będzie jawny i bezpłatny a dane beneficjentów będą przetwarzane w CRBR bez wiedzy osób, których dotyczą. Zatem każdy dość łatwo będzie mógł sprawdzić kto znajduje się na tej liście.

7. Nowa definicja osoby zajmującej eksponowane stanowisko polityczne (PEP)

Jeżeli chodzi natomiast o „osoby zajmującej eksponowane stanowisko polityczne” (tzw. PEP) nowa ustawa rozciąga ten status już nie tylko na osoby mające miejsce zamieszkania poza Polską, ale na wszystkie takie osoby (bez względu na ich miejsce zamieszkania). Tym samym jako PEP kwalifikowane będą wszystkie kluczowe osoby w państwie Polskim takie jak sędziowie, posłowie, senatorowie, ale też zarządzający przedsiębiorstwami państwowymi oraz wysocy przedstawiciele organów państwowych. Transakcje z takimi klientami trzeba będzie teraz dużo szczegółowiej kontrolować.

* * *

Mateusz Korus, radca prawny, doktor nauk prawnych - specjalizuje się w prawie spółek oraz zagadnieniu zgodności prawnej (compliance). Posiada wieloletnie doświadczenie w zakresie tworzenia programów compliance oraz doradzania w kwestiach dotyczących zgodności prawnej.

Przypisy:

[1]Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej dyrektywę (UE) 2015/849 w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu i zmieniającej dyrektywę 2009/101/WE (COM(2016) 450 final) https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX%3A52016PC0450